Nếu nói nôm na thì nó thế này: một bài hát bao giờ cũng có giai điệu gồm các nốt liên tiếp nhau, khi mà ta đệm đàn cho giai điệu ấy (tức bài hát ấy) thì phải làm thế nào cái tiếng ùm ùm của đàn mình nó hợp với cái nốt của giai điệu bài hát.
Mọi người hay dùng từ gam, thực ra không chính xác mà phải dùng là hợp âm , cái việc “dò gam” chính là tìm các hợp âm để hòa thanh cho giai điệu.
- Chính xác thì gam là gì?
- Một gam gồm có 7 nốt nhạc, vd gam Đô trưởng có 7 nốt Đồ Rê Mi Fa Sol La Si Đô. Một bài hát sử dụng gam Đô trưởng chỉ sử dụng 7 nốt nhạc này ở những cao độ khác nhau (Đồ, đô, đố ..) (trừ trừơng hợp thăng giáng bất thường).
- Thế hợp âm là gì?
- Hợp âm là hợp của nhiều âm (nốt). Thường dùng nhất là hơp-âm-ba, có 3 nốt tạo bởi 2 quãng 3 tiếp nối nhau (quãng 3 là quãng 3 nốt nhạc. VD: Đồ(1)-(rê(2))-Mi(3), Mi(1)-Sol(3), từ Fa đến La là quãng 3)
Chú ý 1:Thường dùng nhất là hợp-âm-ba=> gồm 3 nốt
Chú ý 2: 3 nốt cách quãng 3=>3 nốt là 1_3_5
- Gam với hợp âm thì liên quan quan gì tới nhau?
- Mỗi gam có một hệ thống hợp âm của riêng nó (chính xác là có 7 hợp âm). Bài nào gam Đô Trưởng chỉ sử dụng những hợp âm của gam Đô Trưởng.
- Làm thế nào để biết gam này thì có những hợp âm nào?
- Quá dễ, lấy 7 nốt nhạc và tạo thành tất cả những hợp-âm-ba có thể.
VD Gam Đô Trưởng có các hợp âm sau:
Đô-Mi-Son
Rê-Fa-La
Mi-Son-Si
Fa-La-Đô
La-Đô-Mi
Si-Rê-Fa
Để đơn giản thì người ta quy ước tên gọi hợp âm như sau
- Tên hợp âm là tên nốt gốc, trong trường hợp Đô-Mi-Son thì là hợp âm Đô (ký hiệu là C)
- Tính chất hợp âm trưởng hay thứ, tùy thuộc vào cấu tạo. Ở đây, các hợp âm của chúng ta được xd theo quãng 3, mà có 2 kiểu quãng 3 là q 3 trưởng và q 3 thứ. VD các quãng Đô-Mi, Rê-Fa#, Mi-Son#, Fa-La, Son-Si là 3 trưởng còn Mi-Son, Rê-Fa, La-Đô là 3 thứ (ngay bây giờ lấy đàn ra tìm hiểu vì sao nhé)
Khi đó, nếu hợp âm có 1 quãng 3 trường ở dưới, 3 thứ ở trên thì là hợp âm trưởng, ngược lại là hợp âm thứ.
VD:
Đô-Mi-Son thì Đô-Mi là q 3 trưởng, Mi-Son là q3 thứ ,vậy đây là hợp âm Đô trưởng (kí hiệu C)
Son-Si-Rê thì Son-Si là q 3 trưởng, Si-Rê là q 3 thứ, vậy đây là hợp âm Son trưởng (G)
Mi-Son-Si thì Mi-Son là q 3 thứ, Son-Si là 3 trưởng, vậy đây là hợp âm Mi thứ (Em)
La-Đô-Mi thì La-Đô là q 3 thứ, Đô-Mi là q 3 trưởng, vậy là La thứ (Am)
Sử dụng những điều trên ta có được 7 hợp âm của gam Đô trưởng là C,Dm,Em,F,G,Am và Bdim (hợp âm Si giảm, ít khi sd, tạm thời không quan tâm tới). Bài nào sử dụng gam C thì chỉ sd 7 hợp âm trên, nghĩa là với 6 hợp âm (trừ hợp âm Bdim) có thể đệm mọi bài hát phổ thông viết trên gam Đô Trưởng.
Thế rút cục là đệm thế nào nhỉ? Hì hì có ngay
Quy tắc vàng: Hợp âm đệm phải chứa nốt giai điệu (dĩ nhiên là có thể trong 1,2,3… hoặc 1/2,1/3 nhịp sau đó đổi sang hợp âm khác)
Thế nghĩa là đoạn nhạc mà giai điệu có các nốt Đô, Mi chẳng hạn thì có thể đệm bằng hợp âm Đô trưởng (Đô-Mi-Son) hoặc La thứ (La-Đô-Mi).
Nếu chỉ có nốt Rê thì có thể đệm bằng hợp âm Rê thứ (Rê-Fa-La) hoặc Son trưởng (Son-Si-Rê) …
Dĩ nhiên nếu có cả 3 nốt của hợp âm thì khỏi cần phải chọn. Còn nếu có nhiều hơn 3 nốt của một hợp âm, hay có nốt không thuộc hợp âm thì sẽ phải chọn ra nốt chính/quan trọng (sẽ nói sau)
VD
1/Bài Làng Tôi, gam đô trưởng:
Làng tôi xanh …
Đồ—-Mi–Son– …
Quá rõ là phải đệm bằng hợp âm Đô trưởng © ở đoạn này
2/đoạn khác của bài Làng tôi
Nhưng thôi rồi, còn đâu quê nhà …
|Đô—-Đô–|Là—-Là–|Si—-Si-Sòn| … (dấu | để chỉ ô nhịp)
|C———–|F———–|G————| …
3/Bài Em ơi HN phố, gam La thứ:
|Em ơi, H N |phố …
|Mi–Mi—-Là-Là-|Fá …
|Am—————-|Dm …
Ta thấy, ở VD 2, ô nhịp đầu chỉ có 1 nốt Đô, mà hợp âm F(Fa-La-Đô) cũng chứa nốt Đô Am(La-Đô-Mi) cũng thế, ở ô nhịp 2 thì Dm(D-F-A) hoặc Am(A-C-E) cũng đều chứa nốt A, ô nhịp thì có cả Em(E-G-B) cũng chứa cả G lân B. Vậy nên chọn hợp âm nào thì phù hợp?
Tiêu chuẩn chọn hợp âm :
- ưu tiên hợp âm chủ, gam C thì hợp âm C là hợp âm chủ sẽ xuất hiện nhiều nhất, ngoài ra thì bài gam trưởng sẽ có dùng nhiều hợp âm trưởng hơn và ngược lại.
- ưu tiên phách mạnh của nhịp, thưởng là phách đầu,
ví dụ điệu Valse: Chình-Chát-chát thì ưu tiên nốt nào nằm vào phách “Chình”
- chú ý số lượng nốt trong ô nhịp,
ví dụ ô nhịp |C-D-E-G| thì nốt D có thể bỏ qua và vẫn đệm C bt; hoặc ô nhịp |E-D-D-D| thì cũng có thể bỏ qua cả E là phách mạnh để chơi Dm hoặc G.
- chú ý ngữ cảnh, sự cân đối giữa toàn bài, bài buồn thì dùng nhiều hợp âm thứ hơn. Cái này tuỳ bạn cân nhắc!
Ở ví dụ 2, chọn C, F và G là do bài hát ở gam Đô trưởng nên ưu tiên dùng các hợp âm trưởng là F,G; hợp âm trưởng thể hiện tốt sự trầm hùng.
Ngược lại, ở VD 3, ô nhịp đầu thì chỉ có Am chứa cả Mi và Là, nhưng ô nhịp 2 ta phải chọn giữa Dm và F là 2 hợp âm đều chứa nốt F, ở đây hợp âm thứ được ưu tiên.
Nói như vậy không có nghĩa là bạn chỉ có thể chọn 1 trong các hợp âm. Có nhiều cách hòa âm cho một bài hát, chỉ có một điều là có hay hay không, cách nào hay hơn thôi!
VD Em ơi HN phố
… mảnh trăng mồ côi mùa |đông mùa đông năm |ấy
… Mì– La — Là–Si–Là–|Si—Là–Si—Là_Si|Đố
Cách1:
… —–Am——————|Em——————|Am
Cách2:
… —–F——————–|G——————–|F
Cách3:
… —–F——————–|Em——————-|F
…
Bạn thích cách nào nhất?
Chỉ một chút nữa thôi là bạn có thể soạn phần đệm riêng cho mình rồi. Đây là một số điều cơ bản khác.
- Gam tương quan là gì?
- Có thể bạn nghe đâu đó là gam La thứ và Đô trưởng là 2 gam tương quan với nhau. Thực ra rất đơn giản, 2 gam này đều có 7 nốt nhạc C,D,E,F,G,A; bản nhạc của chúng sử dụng cùng khóa biểu. [1]
- Có phải hệ thống 7 hợp âm của gam C cũng chính là 7 hợp âm của gam Am? Chính xác, một điều bất ngờ thú vị ! (Thực ra không phải như thế, nhưng tạm thời, cứ tạm coi là như thế)
- Vậy có thể nói 1 bài gam C cũng là bài gam Am được không?
- Dĩ nhiên là không. Bài nào trưởng thường tười vui, bài thứ thường u buồn. Bài Am thưởng kết bằng A, Đô trưởng kết bằng C. Hơn nữa bài dùng gam Đô Trưởng thi sử dụng hợp âm chủ C và những hợp âm trưởng (F,G) nhiều hơn và ngược lại. Dĩ nhiên có bài phức tạp có đoạn là C có đoạn là Am, có thể có cả đoạn chuyển hẳn sang gam khác.
- Một điều đặc biệt về các bài gam thứ: trong gam thứ thì có 3 hợp âm thứ (còn lại là 3 hợp âm trưởng và 1 hợp âm dim (giảm))
Ví dụ gam La thứ có Am, Dm và Em là hợp âm thứ (còn có C,F,G là hợp âm trưởng). Bài hát gam La thứ, thưởng có xu hướng sử dụng E (một chút nữa tôi sẽ nói đến E7) thay vì Em. Hãy chơi đàn thử, chuyển tử Em về Am, rồi từ E về Am, rõ ràng E có sức hút về Am mạnh hơn.
Ở đây Mi là nốt thứ 5 trong gam La thứ (chính xác hơn là âm giai La thứ) : Là-si-đô-rê-Mi, được gọi là nốt bậc 5 (dĩ nhiên D là nốt bậc 4, F là bậc 6 .v.v.) Hợp âm bậc 5 có sức hút rất mạnh về hợp âm bậc 1, nhất là hợp âm trưởng, mạnh hơn nữa có thể dùng hơp âm bảy (sẽ nói sau). Thưởng khi kết thúc bài bao giờ cũng là một hợp âm bậc 5, sau đó đưa về hợp âm chủ.
VD So sánh Em ơi HN phố, vẫn đoạn cũ
… mảnh trăng mồ côi mùa |đông mùa đông năm |ấy
… Mì– La — Là–Si–Là–|Si—Là–Si—Là_Si|Đố
… —–F——————–|E——————–|F
… —–F——————–|Em——————-|F
- Từ đầu đến giờ toàn Đô trưởng với La thứ, chả nhẽ không còn gam nào khác à? Muốn tìm gam khác quá dễ, chỉ cần biết cấu tạo của gam:
Gam trưởng: 1-1-1/2-1-1-1-1/2 (đơn vị là 1 cung=2 phím trên guitar, nửa cung=1 phím)
VD:
Đô trưởng … C-D-E-F-G-A-B-C …
C-D,D-E,F-G,G-A,A-B cách nhau 1 cung (còn gọi là quãng 2 trưởng), còn E-F,B-C chỉ có 1/2 cung (q 2 thứ). Chơi đàn lên là biết ngay
Rê trưởng: D-E-F#-G-A-B-C#-D
D-E,E-F#,G-A,A-B,B-C# cách nhau 1 cung, còn E-F#,C#-D cách nhau 1/2 cung.
Gam thứ 1-1/2-1-1-1/2-1-1
VD:
La thứ A-B-C-D-E-F-G-A
A-B,C-D,D-E,F-G,G-A cách nhau 1 cung, B-C,E-F cách nhau 1/2 cung
Son thứ G-A-Bb-C-D-Eb-F-G
G-A,Bb-C,C-D,Eb-F,F-G cách nhau 1 cung, A-Bb,D-Eb cách nhau 1/2 cung
- Thế nào là hợp âm 7?
- Hợp âm 7 là hợp âm 4 nốt, gồm có 1 hợp-âm-ba và nốt bậc 7. Hợp-âm-ba trưởng thêm nốt thứ 7 thì là hợp âm 7 trưởng. H/â 7 trưởng rất hay được sử dụng. H/â-ba thứ thêm nốt 7 là hợp âm 7 thứ. Đơn giản như đang giỡn thế thôi.
VD:
H/â E: E-G#-B thêm nốt Rê (là bậc 7 của Mi) là E-G#-B-D sẽ là hợp âm E7
H/â Am: A-C-E thêm nốt Son (bậc 7 của A) là A-C-E-G là hợp âm Am7
H/â 7 có sức hút về hợp âm chủ rất mạnh, mạnh hơn h-â-ba trưởng bình thường, trước khi chuyển về hợp âm chủ thường hay ưu tiên sử dụng hợp âm 7 ở bậc 5 (VD G7->C, E7->Am, D7->G…)
Ngoài ra có thể thành lập hợp âm 6, hợp âm 9 VD C-E-G-D là C9 (nốt D là bậc 9 của C) Các hợp âm này mở rộng bảng màu hòa thanh ra … vô biên, tùy các bác muốn tô hươu vượn gì cũng được sất
Thay lời kết
Với những điều trên, bạn đã có để phối hòa thanh cho tất cả các bài mà bạn thích, nhưng để đạt trình độ xuất chúng đến mức vừa nghe hát vừa đệm theo được một bài mình chưa hề biết hòa thanh thì không thể ngày 1 ngày 2 mà là 1 quá trình dài, đòi hỏi bạn phải luyện tập, một đôi tai nhạy cảm âm nhạc sẽ giúp bạn đi nhanh hơn. Sau đây là những điều bạn phải làm để luyện cho mình đôi tai :
- Viết ra tất cả các nốt của tất cả các gam khác nhau (âm giai) C,C#,Db,D…; trương và thứ (không phải học thuộc!!)
- Ghép đôi những gam tương quan
- Viết ra tất cả các hợp âm của từng gam một, mỗi hợp âm, viết từng nốt của hợp âm, theo mẫu sau:
C – F – G
| | | Bdim
Am – Dm – Em
Chú ý: chuyển tone thường dùng và dễ nhớ là 1_4_5 (C-1 D-2 E-3 F-4 G-5) ta chọn C - F - G , nếu 1 Trưởng thì trưởng hết nếu thứ thì thứ hết. Trưởng thứ là do dấu hóa ở đầu bản nhạc.)
- Tìm bản nhạc của các bài hát bạn yêu thích và đặt hợp âm cho chúng trên bản nhạc, sau đó chơi đàn nghe thử hòa âm của mình và chỉnh sửa.
- Dò nốt của các bản nhạc bạn thích nhưng không có bản nhạc, đặt hòa âm cho chúng
- Với mỗi bản nhạc bạn đã đặt hòa âm, thử chuyển lên, xuống một vài tông, VD Đô trưởng chuyển lên Rê, Mi, Fa trưởng, xuống Si, La trưởng …
- Dần dần, bạn sẽ quen với sự chuyển dịch của hòa âm, tiến tới có thể đệm theo một bài mà bạn chưa hề biết hòa âm, trong một vài giọng mà bạn đã thành thạo.
- Hợp âm là hợp của nhiều âm (nốt). Thường dùng nhất là hơp-âm-ba, có 3 nốt tạo bởi 2 quãng 3 tiếp nối nhau (quãng 3 là quãng 3 nốt nhạc. VD: Đồ(1)-(rê(2))-Mi(3), Mi(1)-Sol(3), từ Fa đến La là quãng 3)
Chú ý 1:Thường dùng nhất là hợp-âm-ba=> gồm 3 nốt
Chú ý 2: 3 nốt cách quãng 3=>3 nốt là 1_3_5
Thế nghĩa là đoạn nhạc mà giai điệu có các nốt Đô, Mi chẳng hạn thì có thể đệm bằng hợp âm Đô trưởng (Đô-Mi-Son) hoặc La thứ (La-Đô-Mi).
Nếu chỉ có nốt Rê thì có thể đệm bằng hợp âm Rê thứ (Rê-Fa-La) hoặc Son trưởng (Son-Si-Rê) …
- Hợp âm 7 là hợp âm 4 nốt, gồm có 1 hợp-âm-ba và nốt bậc 7. Hợp-âm-ba trưởng thêm nốt thứ 7 thì là hợp âm 7 trưởng. H/â 7 trưởng rất hay được sử dụng. H/â-ba thứ thêm nốt 7 là hợp âm 7 thứ. Đơn giản như đang giỡn thế thôi.
C – F – G
| | | Bdim
Am – Dm – Em
Chú ý: chuyển tone thường dùng và dễ nhớ là 1_4_5 (C-1 D-2 E-3 F-4 G-5) ta chọn C - F - G , nếu 1 Trưởng thì trưởng hết nếu thứ thì thứ hết. Trưởng thứ là do dấu hóa ở đầu bản nhạc.)
bằng cách gảy dây 3 buông thì ca sỹ và các nhạc cụ khác khi thực hiện nốt Xon đó
sẽ tạo ra âm thanh có cao độ cao hơn 1 Quãng tám, tương đương với nốt Xon trên
dây 1
có trường độ bằng ½ nốt tròn. Nốt đen
có
trường độ bằng ½ nốt trắng
có trường độ bằng ½ nốt đen. Móc kép
có trường độ bằng ½ móc đơn.
