Đàn Bến Tre: Tìm hợp âm cho bài ca không có nốt nhạc

Tìm hợp âm cho 1 bài hát mà mình không có nốt, chỉ có chữ mà thôi thì cũng không khó lắm khi mình đã biết điệu nhạc cách hát. 
Tìm hợp âm theo phương pháp sau:

1.  Tìm xem bài này tông Trưởng hay Thứ :  Một bài hát chỉ viết theo âm Trưởng hay âm Thứ.  Một vài lý thuyết để thực dụng trong việc tìm âm là âm Trưởng thì hùng mạnh, âm Thứ thì yếu (nhạc buồn Việt Nam thường là âm Thứ, còn những bài quốc ca thì thường âm Trưởng).  Một phương pháp mò chính xác hơn là hiểu sơ về nhạc lý rồi áp dụng cho mấy nốt đầu của bài hát (tuy không có nốt nhạc, vừa đàn hát vài nốt để thử âm cho bài hát).  Cách mò này sẽ giúp bạn tìm hợp âm chính của bài hát như Đô Trưởng hay La Thứ (sẽ giải thích thêm trong đoạn sau).  Điển hình cho quá trình thứ 1 này là bạn thường thấy mấy nhạc sĩ hay chơi thử vài nốt khi 1 ca sĩ yêu cầu 1 bài hát lạ.

2. Từ hợp âm chính, bạn mò thêm 2 hợp âm phụ theo phương pháp I-IV-V.  Xin nhắc lại đây là 3 hợp âm phổ thông mà thôi.  Sẽ có những bài hát họ chuyển tông giữa bài như khúc chót của bài Trả Lại Em Yêu nhạc sĩ Phạm Duy đã nâng âm thanh cao hơn trong mấy câu cuối.  Có bài sẽ thêm vào những hợp âm quãng 7 hay những hợp âm khác để thêm phần phong phú và thú vị cho bài hát. Có bài nhét thêm phần Thăng hay Giảm ở giữ bài (nhìn ký hiệu Thăng Giảm), có bài chuyển từ âm Thứ sang âm Trưởng vân vân. Tìm những tông hay âm điệu thay đổi này thì bạn cần hiểu rành về nhạc lý.

3.  Xin hiểu là trong 1  bài hát, tác giả chỉ đề nghị 1 tông như Đô Trưởng.  Vì phải viết thành 1 bản nhạc nên họ phải ghi xuống những ký hiệu, vì vậy họ sẽ chọn 1 âm điệu (Tango, Chachacha v.v.) và những nốt nhạc (vì vậy mình sẽ có 1 tông hay 1 gam nào đó)  .  Sau đó người chơi nhạc được toàn quyền nâng cao hơn như 1 nấc cao hơn thành Đô thăng trưởng hay 2 nấc cao hơn thành Re Trưởng) hoặc 1 nấc thấp hơn thành Si Trưởng hay 2 nấc thấp hơn thành La thăng Trưởng.  Người chơi nhạc cần chọn tông nào thích hợp với giọng của ca sĩ rồi sẽ lấy hợp âm đó làm hợp âm chính mà chọn 2 hợp âm phụ theo đoạn số 2 trên.  Nguyên tắc nâng cấp là Do -> Re -> Mi -> Fa -> Sol -> La -> Si - > Do và tiếp tục.  Những gam này cách nhau 2 nấc, trừ 2 trường hợp Mi-> và Si->Do chỉ có 1 nấc mà thôi.  Trong những gam cách nhau 2 nấc thì khi chuyển 1 nấc mình sẽ có Gam Thăng.

4. Xin giải thích thêm về cách đổi tông mới .  Nếu bạn chơi đàn Tây Ban Cầm thì hợp âm F trưởng sẽ có cách bấm đàn ở nấc số 1.  Dùng cách bấm đàn này nhích xuống nấc 2 bạn sẽ có hợp âm F thăng trưởng.  Nhích xuống nấc 3 bạn sẽ có G trưởng.  Theo cách này thì bạn cứ đàn tự nhiên như cũ, chỉ nhấc lên hay xuống những nấc trên thân cây đàn bạn sẽ có những tông mới phù hợp với giọng người hát mà bạn vẫn dùng những hợp âm cũ bạn đã viết và tập chơi đàn bình thường, khg thay đổi.

Bây giờ xin trở lại cách tìm hợp âm chính của bài hát.  Thí dụ như 1 bài không có thăng hay giảm thì nó sẽ có tông C trưởng hay A thứ.  Hợp âm C trưởng theo nhạc lý gồm có nốt Do, Mi và Sol.  Bạn chơi thử vài nốt nếu thấy thích hợp với cách bấm và có những nốt trên thì bài này âm Trưởng. Nếu C Trưởng không hợp, bạn bấm thử hợp âm A thứ sẽ thấy nó thích hợp hơn và bài này là âm Thứ.
Xin đưa thêm 1 thí dụ để các bạn thử nghiệm cách mò Gamme.
Không.... Không... tôi không Còn yêu em Nữa

Dòng nhạc trên có những nhịp điệu nhấn mạnh ở những chữ tôi viết đậm.  Ngay chữ Không thứ nhất, nếu bạn chơi thử tông C Trưởng thì nghe chướng tai lắm, thử tông gam Am La Thứ thì thích hợp hơn.  Đến chữ Không thứ nhì thì đổi thử hai gam phụ E7 hoặc Dm thấy không thích hợp vậy giữ gam Am là hợp cách nhất.  Sau đó đến chữ Còn thì giọng nhạc yếu hẳn đi, tức là họ đã đổi tông.  Nếu bạn thử gam Dm và E7 thì sẽ thấy gam E7 rất hợp cách.  Sau đó đến chữ Nữa thì bạn thử tìm sẽ thấy trở lại gam Am.  Xin bạn thử chơi nhé:

Không! (Am) Không! Tôi không còn yêu anh nữa

Không! (Dm) Không! Tôi không còn (E7) yêu anh nữa (Am)

Không! (E7) Không! Tôi không còn (Dm)

Tôi không còn yêu anh nữa (E7) anh ơi! (Am)

Tình đời thay trắng đổi đen (Dm)

Tình đời (G7) còn lắm bon chen (C)

Tình đời (F) còn lắm đam mê (E7)

nên tình còn lắm ê chề (Am)

Tình mình có nghĩa gì đâu (Dm)

Tình mình (G7) đã lắm thương đau (C)

Tình mình (F) gian dối cho nhau (E7)

Thôi đành hẹn lại kiếp sau (Am)

Không! (Am) Không! Tôi không còn tôi không còn yêu anh nữa

Không! (Dm) Không! Tôi không còn (E7) tôi không còn yêu anh nữa (Am)

Không! (E7) Không! Tôi không còn (Dm),

Tôi không còn yêu anh nữa (E7) anh ơi (Am)

Với 6 hợp âm căn bản này, các bạn chỉ cần dùng tai mình để nghe và lắp các hợp âm sao để sao nghe cho thuận tai.  Tuy nhiên nên nhớ đừng nhảy ... lung tung từ hợp âm này qua hợp âm khác một cách ... tự do quá,  vì có nhiều chuyển động nghe rất chỏi tai . 

Khi học về hòa âm thì bạn sẽ biết có một số điều “cấm kỵ”, có dịp tôi sẽ ghi ra những chi tiết này cho ai muốn nghiên cứu sâu xa hơn

Nắm vững được bửu bối gồm 6 hợp âm căn bản này, bạn cảm thấy an tâm bước ra sân khấu ... Chưa bắt đầu dạo đàn thì cô ca sĩ đã quay lại nói nhỏ rằng “ Anh ơi, cung Do trưởng thấp quá, anh đàn cho em cao hơn, ở cung Mi trưởng được không?”

Ngay lập tức bạn dùng “bộ luật gia đình 1-4-5” và tìm ra ngay 6 hợp âm trong bài này là : E, A,B7 và C#m, F#m và Gm .  Thế nhưng nguy quá vì mấy cái hợp âm “quái đản” này ... chưa biết bấm ở đâu cả vì mình ... chưa học !

Ðang khi bối rối, cô ca sĩ lại thay đổi ý kiến “ Hay là anh xuống cho em 2 tông cũng được!”  Xuống 2 tông có nghĩa là từ chủ âm Do trưởng , hạ xuống chủ âm La trưởng (A)

Lại áp dụng “luật gia đình 1-4-5”, bạn tìm ra ngay 6 hợp âm trong gia đình này là :
A,D,E7 và Fa#m, Bm, C#m  ... Lại cũng khổ vì toàn là những hợp âm lạ và trắc trở khó bấm.

Phải làm gì bây giờ ?

Thực sự thì trước khi ra “chiến trường”, bạn cần học thêm 2 chiêu sau đây thì mới có thề gọi là tạm đủ căn bản để đệm được các bài nhạc cho ca sĩ hát, ở bất cứ cung nào.
 
Chiêu thứ nhất :
Tập thêm 1 bộ 6 hợp âm để đệm 1 bài ở chủ âm Sol trưởng (G)

Giả thử như bài Mưa Hồng được hát ở cung (tông , chủ âm) G thì 6 hợp âm căn bản của “gia đình cung C” sẽ thay đổi từ: C,F,G7 – Am,Dm.Em
ra thành
G,C,D7 – Em, Am,Bm

Ðây là những thành viên trong gia đình cung Sol trưởng (G)
Ðể tìm bộ 6 hợp âm mới này có 2 cách, hoặc bắt đầu từ chủ âm G mà dùng luật 1-4-5 , hoặc nhìn vào trang nhạc viết cho cung Do trưởng (C) mà cứ nhìn thấy tên hợp âm nào thì cứ đếm lên 5 nốt ( Do thành ra Sol, Fa thành ra Do v.v...)
 
Chiêu thứ hai:
Dùng cái CAPO
“Capo” là một cái kẹp đàn rất thông dụng khi đệm đàn ( và dùng trong Flamenco guitar) nhưng không dùng trong guitar cổ điển

Nếu muốn đệm nhạc cho mình và nhất là cho người khác hát thì nhất định là bạn phải tìm mua 1 cái Capo ở các tiệm nhạc.

Kẹp cái Capo từ phím 1 và nhích dần lên 6 thì tuy vẫn đàn 6 hợp âm trong cung Do trưởng, bạn đã có thể đệm cho casĩ hát ở các cung từ C# (Db) đến F# trưởng hay Gb trưởng

Tương tự, nếu đàn ở cung Sol trưởng (G) và kẹp Capo từ phím 1 đến phím 4, bạn có thể đệm cho các bài nhạc từ cung Sol thăng trưởng (hoặc La giảm thứ) đến Si trưởng
(Chú ý “ Dùng Capo ở phím 5 mà đàn những hợp âm của gia đình G thì cũng tương tự như đệm bài hát ở cung Do trưởng .   Tuy nhiên các hợp âm đàn ở vị trí này sẽ cao hơn nếu đàn cung C không dùng Capo.  Trong trường hợp có 2 guitar cùng đệm cho 1 ca sĩ thì 1 cây đệm ở Do trưởng không Capo  , còn cây kia đệm ở Sol trưởng với Capo ở bậc 5, nghe sẽ rất hay)
Nói chung lại thì chỉ cần nắm 6 hợp âm trong gia đình cung Do trưởng và thêm vào 3 hợp âm mới là G, D7và Bm , tất cả là 9 hợp âm, thì bạn có thể đệm đươc tất cả, bất chấp ca sĩ có khó tính, thay đổi tông lên xuống thế nào đi nữa
Trở lại hai thí dụ ở đầu bài:

1.      Ca sĩ đòi hát Mưa Hồng ở cung Mi trưởng >>>>  Kẹp Capo ở phím 4 và đàn 6 hợp âm của gia đình Do trưởng ( mà bạn đã thuộc lòng, hoặc đã ghi trên giấy rồi )
2.      Ca sĩ đòi hát Mưa Hồng ở cung A trưởng >>>>  Không thể đàn ở Do trưởng mà kéo Capo xuống, bạn sẽ lắp Capo ở phím 2, rồi đàn bài nhạc xem như ở cung Sol trưởng (G).  Khi thành thạo rồi , bạn có thể nhìn vào bài nhạc đầu tiên với các hợp âm viết cho cung Do trưởng mà trong trí lập tức đếm lên 5 nốt.  Ðiều này không khó, và nếu muốn tập đọc cho nhanh thì bạn nên chịu khó luyện thêm một câu ... “thần chú” khác là ...

Do Mi Sol / Re Fa La /Mi Sol Si / Fa La Do / Sol Si Re / La Do Mi, Si Re Fa

Nói chung là tập đọc các nốt trong âm giai thành từng nhóm 1-3-5 ... cho thật nhanh

Không những “thần chú” này sẽ giúp bạn chuyển cung (như trong thí dụ trên) mà còn sẽ giúp ích rất nhiều khi xác định tên các hợp âm

Tóm lại nếu phải đệm cho 1 ca sĩ hát đột xuất 1 bài ở cung trưởng dầu cho không có nhạc bản trước mặt thì bạn có thể làm như sau:
 
1.      Thử dạo bài ấy ở cung Do trưởng, dạo 6 hợp âm trong “gia đình C” .  Nếu ca sĩ thấy OK thì tốt quá
 
2.      Nếu ca sĩ cho rằng Do trưởng quá thấp và đòi lên cao thì chỉ việc dùng Capo.  Giản dị quá !
 
3.      Nếu ca sĩ đòi hát thấp hơn thì chuyển qua cung Sol trưởng , dạo 6 hợp âm trong “gia đình G” rồi dùng Capo nếu cần!
Cho đến giờ , chúng ta vẫn còn bàn về lý thuyết cho bàn tay trái, nghĩa là làm sao để tìm hợp âm cho 1 bài nhạc Việt giản dị.  Có lẽ như vậy cũng tạm đủ để bắt đầu bước qua phần kỹ thuật căn bản cho tay mặt.